درِگوشی! با خدا...

کنج خلوت
اعتکاف یعنی حداقل سه روز را به دور از تفکر و مواجهه با دنیا و سروصدایش، فقط به عبادت، مناجات و راز و نیاز با یگانه معبود در کنج خانه‌اش بپردازی. سؤال این است که چرا باید از دنیا دور شد و فقط عبادت کرد؟ جواب این سؤال خود به خود باعث می‌شود تا به جواب سؤال‌های دیگر نیز در مورد رابطه دنیا و آخرت و عبادت با یکدیگر دست یابیم و سرانجام به اهمیت اعتکاف پی ببریم.

دنیا یا آخرت؟
دین اسلام مخالف عزلت گزینی و رها سازی دنیاست. قرآن کریم در رابطه با استفاده از دنیا و فراموش نکردن آن می‌فرماید:« وَ ابْتَغِ فیما آتاکَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَ لا تَنْسَ نَصیبَکَ مِنَ الدُّنْیا وَ أَحْسِنْ کَما أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیْکَ وَ لا تَبْغِ الْفَسادَ فِی الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْمُفْسِدین‏ [قصص/77] و در آنچه خدا به تو داده، سراى آخرت را بطلب و بهره‏‌ات را از دنیا فراموش مکن و همان‏گونه که خدا به تو نیکى کرده نیکى کن و هرگز در زمین در جستجوى فساد مباش، که خدا مفسدان را دوست ندارد!» طبق آیه فوق می‌توانیم درک درستی از نگاه اسلام به دو مقوله دنیا و آخرت به دست آوریم.

  

هدف اصلی؛ آخرت
این آیه قبل از بحث از دنیا هدف انسان را مشخص می‌کند و اینکه هدف انسان، آخرت است و البته وسیله و ابزار رسیدن به آن، دنیا و استفاده از نعمت‌های دنیاست. این آیه در ادامه آیات پیرامون داستان قارون است. قارون، نماد دنیا پرستی و عشق به مادیات است  آنقدر غرق در شادی از ثروت بود که چشم بصیرت و نگاه عاقلانه و عاقبت‌نگر را از او گرفته  و او را کور کرده بود و بالاخره با همین ثروت‌هایش در زمین فرو رفت تا درسی برای همگان شود. امام علی علیه السلام در همین رابطه می‌فرمایند:« َ مَنْ أَبْصَرَ بِهَا بَصَّرَتْهُ وَ مَنْ أَبْصَرَ إِلَیْهَا أَعْمَتْه‏ [1] کسى که با چشم بصیرت به آن بنگرد او را آگاهى بخشد، و آن کس که چشم به دنیا دوزد کوردلش مى‏‌کند». چشم دوختن به زرق و برق دنیا باعث می‌شود کم‌کم انسان آخرت رانبیند و هدف اصلی خود را فراموش کند.

دنیا؛ بهترین ابزار
طبق فرموده مکرّر و مؤکّد قرآن کریم برای رسیدن به آخرتی نیکو باید طبق ایمانی صحیح، شروع به کار و انجام صالح کرد:« وَ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فیها خالِدُون‏ [بقره/82] و آنها که ایمان آورده، و کارهاى شایسته انجام داده‏اند، آنان اهل بهشتند و همیشه در آن خواهند ماند».انجام عمل صالح نیازمند بدن سالم و توان مالی و جانی است که معنای دیگری از داشتن و بهره‌بردن از دنیاست. اگر کسی بدن سالم نداشته باشد و یا مالی نداشته باشد قطعا کار چندانی هم از او بر نخواهد آمد. امام علی علیه السلام به فایده اینچنینی دنیا اشاره می‌کنند و می‌فرمایند:« وَ لَنِعْمَ دَارُ مَنْ لَمْ یَرْضَ بِهَا دَاراً وَ مَحَلُّ مَنْ لَمْ یُوَطِّنْهَا مَحَلًّا وَ إِنَّ السُّعَدَاءَ بِالدُّنْیَا غَداً هُمُ الْهَارِبُونَ مِنْهَا الْیَوْم‏ [2] دنیا چه خوب خانه‌‏اى است براى آن کس که آن را جاودانه نپندارد، و خوب محلّى است براى آن کس که آن را وطن خویش انتخاب نکند. سعادتمندان به وسیله دنیا در قیامت، کسانى هستند که امروز از حرام آن مى‏‌گریزند».

کنترل ابزاری به نام دنیا
داشتن ابزار کار به معنای استفاده کردن و استفاده درست و فایده رساندن آن ابزار نیست بلکه؛ هر وسیله‌ای نیاز به شناخت و مهارت در استفاده صحیح و به موقع از آن دارد. دنیا وسیله و ابزاری کارآمد است البته برای کسی که آن را بشناسد! یعنی خطرات و آسیب‌های دنیا را بشناسد. به همین دلیل، آنچه که در آیات و روایات به خصوص در نهج البلاغه امیر المؤمنین علیه السلام می‌بینیم تلاشی در جهت شناساییِ اینگونه دنیاست. حال سؤال این است که برای کنترل این ابزار باید چه راهی را در پیش گرفت؟ جواب روشن است ارتباط با خدا و عدم غفلت یاد خدا بهترین راه برای کنترل دنیا (بخوانید میل به دنیا) است. این کنترل امیال است که انسان را در جهت استفاده صحیح از این دنیا کمک می‌کند. قرآن کریم راه کشاندن میل قلب به آخرت و فریفته نشدن آن را ذکر خدا اعلام کرده و می‌فرماید:« الَّذینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب‏ [رعد/28] آنها کسانى هستند که ایمان آورده‏اند، و دلهایشان به یاد خدا مطمئن (و آرام) است آگاه باشید، تنها با یاد خدا دلها آرامش مى‏‌یابد!» معلوم می‌شود که مؤمنان نیز برای آرامش یافتن قلب‌هایشان در هیاهوی دنیاگرایی باید به ذکر خدا متوسل شده، آن را همراه همیشگی خود کنند.
اعتکاف؛ گنجینه ذکر
در این زمان با موج‌های پرتلاطم دنیا پرستی، شهوت و... که همگی انسان را به مادیگرایی می‌خوانند مؤمنان باید راهی را برای رهایی از این ظلمت‌ها و ذخیره‌سازی هر چه بیشتر یاد خدا بیابند و آن راه را خداوند بر روی ما نمایان ساخته است. مهمانی حداقل سه روزه در خانه خدا! کنجی از سفره معنویت را سرمایه قرار داده و با کوله‌باری از شوق الهی به مصاف دنیا برویم تا اسیر فنّ مار پر تجربه و آبدیده دنیا نشویم. امام صادق علیه السلام مناجاتی را بین خداوند و حضرت موسی علیه السلام نقل می‌کنند که:« قَالَ لَهُ یَا ابْنَ عِمْرَانَ کَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ یُحِبُّنِی فَإِذَا جَنَّهُ اللَّیْلُ نَامَ عَنِّی أَ لَیْسَ کُلُّ مُحِبٍّ یُحِبُّ خَلْوَةَ حَبِیبِه [3] خداوند به او فرمود: اى پسر عمران دروغ می‌گوید کسى که گمان می‌کند مرا دوست دارد و چون شب فرا گیرد بخوابد و یاد من نکند مگر نیست که هر دوستى خلوت با دوست را میخواهد».‏ دوستی در این روایت به معنای ایمان است. یعنی تنها کسی ایمان دارد که ارتباط و خلوت با خداوند را در دستور کار خود قرار دهد اگر نه؛ این ایمان توسط غارتگرانی همچون دنیا به تاراج خواهد رفت.
نتیجه اینکه؛
دنیا ابزاری بسیار توانمند و در صورت عدم آشنایی و عدم توجّه به خطرات آن بسیار مهلک است. چرا که هدف انسان در این دنیا به دست آوردن آخرت است حال آنکه دنیا، با نشان دادن زرق و برق‌هایش سعی در اغفال انسان‌های خداجو دارد. اعتکاف به عنوان بهترین زمان و مکان و فرصت، باعث بریدن از دنیا از طرفی و تعمیق رابطه و عشق و ایمان به خدا را از سوی دیگر می‌شود. انرژی گرفتن دل در فرو رفتن به جذبه معنوی استغفار، تلاوت قرآن،... و از همه مهم‌تر تفکّری انسان‌ساز در خلوتی عاشقانه و عارفانه! حداقل یک بار تجربه کنیم!
پی‌نوشت
[1] نهج البلاغة - ترجمه دشتى، ص 130
[2] نهج البلاغة- ترجمه دشتى، ص 459
[3] أمالی الصدوق، ص 356