مادری به وسعت یک دین

دینداری به رتبه و مقام و شهرت و... نیست؛ بلکه دینداری با اعمال افراد ثابت می‌شود. حضرت خدیجه سلام الله علیها به عنوان یکی از برترین بانوان عالَم، دینداری خالص بود. یکی از جنبه‌های دین‌مداری از نگاه قرآن کریم جهاد است. جهاد با جان و مال! همچنانکه می‌فرماید:« إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ یَرْتابُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ أُولئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ [حجرات/15] مؤمنان واقعى تنها کسانى هستند که به خدا و رسولش ایمان آورده‏‌اند، سپس هرگز شکّ و تردیدى به خود راه نداده و با اموال و جان‌هاى خود در راه خدا جهاد کرده‏‌اند آن‌ها راستگویانند». اگر از این منظر به حضرت خدیجه سلام الله علیها نگاه کنیم قطعا ایشان الگویی شاخص و تمام عیار برای جهاد با اموال هستند زیرا بخشش ایشان در راه ابقاء دین اسلام بزرگ‌ترین کمک به پیامبر گرامی اسلام در راه تبلیغ بود.

در این نوشتار ویژگی‌های یک بخشش شاخص را از نظر دین اسلام با تطبیق بر زندگی حضرت خدیجه سلام الله علیها مور بررسی و دقّت قرار می‌دهیم.

ویژگی‌های بخشش الهی

1- طهارت مال
اولین اصل در انفاق و بخشش، حلال و پاک بودن کسب و درآمد است. قرآن کریم می‌فرماید:« یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ أَنفِقُواْ مِن طَیِّبَاتِ مَا کَسَبْتُم‏ [بقره/267] اى کسانى که ایمان آورده‏‌اید! از قسمت‌هاى پاکیزه اموالى که (از طریق تجارت) به دست آورده‏‌اید انفاق کنید».  
 در این رابطه حضرت خدیجه سلام الله علیها الگویی واقعی هستند. ایشان یکی از بزرگ‌ترین ثروتمندان قریش بودند و در امور تجارت و مدیریت اقتصادی فراست ویژه‌ای داشتند؛ امّا مهم این است که با همه توسعه تجاری و اقتصادی هیچ‌گاه از راه ربا و حرام کسب درآمد نمی‌کردند و از راه صداقت، امانت و درستکاری خارج نمی‌شدند. در آن زمان همه مردم، خدیجه سلام الله علیها را به عنوان زنی ممتاز از جهت اخلاق و درستکاری می‌شناختند. این ویژگی طهارت نفس و طهارت مال است که توفیق انفاق الهی را فراهم می‌کند و مال حرام هیچ‌گاه راهی به خیر ندارد. امام هادی علیه السلام فرمودند:« اِنَّ الحَرامَ لا یَنمى وَ اِن نَمى لا یُبارَکُ لَهُ فیهِ وَ ما اَنفَقَهُ لَم یُؤجَر عَلَیهِ وَ ما خَلَّـفَهُ کانَ زادَهُ اِلَى النّارِ[1] به راستى که حرام، افزایش نمى‌یابد و اگر افزایش یابد، برکتى ندارد و اگر انفاق شود، پاداشى ندارد و اگر بماند، توشه‌‏اى به سوى آتش خواهد بود». به همین سبب خداوند متعال دوستی خود را با پاکیزگان اعلام می‌کند و می‌فرماید:« وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرین [توبه/108] و خداوند پاکیزگان را دوست دارد!».

2- اخلاص در انفاق
اخلاص اگر در کارها نباشد هیچ سودی از آن کار عاید انسان نشده بلکه وزر و وبال او می‌شود.  پیامبر اعظم صلّی الله علیه و آله فرمودند:« إنّما الأعمال بالنّیّات و إنّما لکلّ امرئ ما نوى‏ [2] «جز این نیست که ملاک و اعتبار پذیرش کارها به نزد خداوند، بستگى به نیّت‏‌ها دارد و براى هر کسى آن خواهد بود که نیّت کرده است‏». اخلاص در انفاق و بخشش بارها در قرآن کریم با عبارتِ[فی سبیل الله] آمده است و حضرت خدیجه سلام الله علیها به خوبی، اخلاص را در جهاد اقتصادی خود نشان دادند. ایشان تمام مال و دارایی خود را در اختیار پیامبر خدا قرار داده و ذرّه‌ای از آن را برای خود نخواستند و این است معنای کاری که برای خدا انجام شود. نتیجه انفاقِ با اخلاص در این دنیا، برکت است همان‌گونه که قرآن کریم می‌فرماید:« مَثَلُ الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ فی‏ کُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللَّهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیم‏ [بقره/261] کسانى که اموال خود را در راه خدا انفاق مى‏‌کنند، همانند بذرى هستند که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه، یکصد دانه باشد و خداوند آن را براى هر کس بخواهد (و شایستگى داشته باشد)، دو یا چند برابر مى‏‌کند و خدا (از نظر قدرت و رحمت،) وسیع، و (به همه چیز) داناست‏». آری همه گسترش و توسعه و قدرت دین اسلام به واسطه انفاق خالصانه ثروتمندترین زن قریش است و این است معنای برکت! یکی از نشانه‌های اخلاص در انفاق منّت نگذاشتن است. همانطور که قرآن کریم می‌فرماید:«ثُمَّ لا یُتْبِعُونَ ما أَنْفَقُوا مَنًّا وَ لا أَذى‏ [بقره/262]  سپس به دنبال انفاقى که کرده‌‏اند، منت نمى‏‌گذارند و آزارى نمى‏‌رسانند». هیچ گاه این بزرگ بانوی اسلام در قبال این بخشش بزرگ کوچک‌ترین منّتی بر پیامبر و یا مسلمانان نگذاشت بلکه هم‌دوش با پیامبر اکرم تمام سختی‌های راه اسلام را به جان خرید و این است باطن اخلاص!

3- سبقت در ایمان
حضرت خدیجه سلام الله علیه اولین زنی بودند که به پیامبر اکرم صلوات الله علیه ایمان آوردند. این مسأله زمانی اهمّیت بیشتری می‌یابد که رابطه ایمان و انفاق را در نظر بگیریم زیرا یکی از موانع انفاق در راه خدا وسوسه شیطان است. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:« الشَّیْطَانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَ یَأْمُرُکُم بِالْفَحْشَاءِ  وَ اللَّهُ یَعِدُکُم مَّغْفِرَةً مِّنْهُ وَ فَضْلًا  وَ اللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیم‏ [بقره/268] شیطان، شما را (به هنگام انفاق،) وعده فقر و تهیدستى مى‏‌دهد و به فحشا (و زشتی‌ها) امر مى‏‌کند ولى خداوند وعده «آمرزش» و «فزونى» به شما مى‏‌دهد و خداوند، قدرتش وسیع، و (به هر چیز) داناست. (به همین دلیل، به وعده‌‏هاى خود، وفا مى‏‌کند.)». بانویی مؤمن همچون خدیجه سلام الله علیها که مشتاقانه دعوت به اسلام را لبیک می‌گوید مسلّما در هنگام انفاق، اسیر وسوسه و ترساندن شیطان از فقر نشده بلکه با اطمینان خاطر به وعده‌های الهی، سخاوتمندانه و با اخلاص، دین خدا را به وسیله مالی که از راه پاک به دست آورده یاری کرده و خود را مستحق پاداش‌های غیر قابل توصیف معبودش می‌گرداند.

نتیجه اینکه؛ حضرت خدیجه سلام الله علیها به راستی شایسته عنوان برترین‌های زنان جهان است. جهادی که با مال خود در راه خدا انجام داد چنان بزرگ است که به جرأت می‌توان تمام مسلمین بعد از او را سر سفره برکت انفاق او دانست. این برکت از طرف خدایی است که او باور داشت و مصداق این روایت از امام علی علیه السلام است که فرمودند:« الصَّدَقَةُ تُنْمى عِندَ اللّه ِ [3] صدقه، نزد خداوند بارور مى شود». سلام بر بانوی بخشش؛خدیجه!

پی نوشت:
[1] الحکم الزاهرة با ترجمه انصارى، ص 630
[2] پیام پیامبر، متن ‏عربى، ص 328
[3] تحف العقول، 172