تفکّر؛ دریچه‌ای به سوی رمضان الکریم

تفکّر؛ دریچه‌ای به سوی رمضان

امام عسکری علیه السلام در حدیثی عمیق می‌فرمایند:« لَیسَتِ العِبادَةُ کَثرَةَ الصیّامِ وَ الصَّلوةِ وَ انَّما العِبادَةُ کَثرَةُ التَّفَکُّر فی أمر اللهِ [1] عبادت کردن به زیادی روزه و نماز نیست، بلکه (حقیقت) عبادت، زیاد در کار خدا اندیشیدن است». رمضان یکی از نام‌های خداوند متعال است و این ماه را، چون سفره ضیافت خدا پهن می‌شود، رمضان نامیده‌اند یعنی ماهی که به خداوند اختصاص دارد. همه چیز در این ماه حول محور خداوند است. چیزی جز خدا در این ماه نیست.
بهترین ابزار شناختی که به ما انسان‌ها ارزانی شده است نعمت عقل است و بهترین نوع استفاه از آن که شاید اصلی‌ترین وظیفه ما هم باشد شناخت خداست. آری تفکّر در امور خداوند متعال دریچه‌ای به سوی معرفت به اوست. در این نوشتار به تأثیر تفکّر در ماه مبارک رمضان می‌پردازیم.

دوری از گناه 

مادری به وسعت یک دین

دینداری به رتبه و مقام و شهرت و... نیست؛ بلکه دینداری با اعمال افراد ثابت می‌شود. حضرت خدیجه سلام الله علیها به عنوان یکی از برترین بانوان عالَم، دینداری خالص بود. یکی از جنبه‌های دین‌مداری از نگاه قرآن کریم جهاد است. جهاد با جان و مال! همچنانکه می‌فرماید:« إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ یَرْتابُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ أُولئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ [حجرات/15] مؤمنان واقعى تنها کسانى هستند که به خدا و رسولش ایمان آورده‏‌اند، سپس هرگز شکّ و تردیدى به خود راه نداده و با اموال و جان‌هاى خود در راه خدا جهاد کرده‏‌اند آن‌ها راستگویانند». اگر از این منظر به حضرت خدیجه سلام الله علیها نگاه کنیم قطعا ایشان الگویی شاخص و تمام عیار برای جهاد با اموال هستند زیرا بخشش ایشان در راه ابقاء دین اسلام بزرگ‌ترین کمک به پیامبر گرامی اسلام در راه تبلیغ بود.

در این نوشتار ویژگی‌های یک بخشش شاخص را از نظر دین اسلام با تطبیق بر زندگی حضرت خدیجه سلام الله علیها مور بررسی و دقّت قرار می‌دهیم.

ویژگی‌های بخشش الهی

1- طهارت مال
اولین اصل در انفاق و بخشش، حلال و پاک بودن کسب و درآمد است. قرآن کریم می‌فرماید:« یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ أَنفِقُواْ مِن طَیِّبَاتِ مَا کَسَبْتُم‏ [بقره/267] اى کسانى که ایمان آورده‏‌اید! از قسمت‌هاى پاکیزه اموالى که (از طریق تجارت) به دست آورده‏‌اید انفاق کنید». 

مقابله با تهدیدات اخلاقی؛ وظیفه‌ای منتظرانه

امنیّت اجتماعی و اخلاقی وظیفه حکومت اسلامی

امنیّت یکی از لوازم جامعه فاضله و یکی از حقوق اجتماعی است. یکی از ویژگی‌های جامعه جهانی مهدوی اسلام محور، تحقّق این خصلت آرمانی در اجتماع است. قرآن کریم نیز در پی وعده حتمی خلافت و حکومت به مؤمنان صالح می‌فرماید:« وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضى‏ لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنی‏ لا یُشْرِکُونَ بی‏ شَیْئاً وَ مَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُون‏ [نور/55] خداوند به کسانى از شما که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام داده‏‌اند وعده مى‏‌دهد که قطعاً آنان را حکمران روى زمین خواهد کرد، همان گونه که به پیشینیان آنها خلافت روى زمین را بخشید و دین و آیینى را که براى آنان پسندیده، پابرجا و ریشه‏‌دار خواهد ساخت و ترسشان را به امنیّت و آرامش مبدّل مى‏کند، آن چنان که تنها مرا مى‌پرستند و چیزى را شریک من نخواهند ساخت. و کسانى که پس از آن کافر شوند، آنها فاسقانند». حال با توجه به این آیه شریفه که در رابطه با حکومت جهانی امام زمان عجّل الله تعالی فرجه است به ویژگی امنیّت اخلاقی در زمان انتظار و وظایف فردی، اجتماعی و حکومتی منتظران در این باره می‌پردازیم. 

انتظار؛ یارپروری؛ کمیّت و کیفیّت!

انتظار برای ظهور امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف یعنی آماده سازی شرایط ظهور! یکی از شرایط ظهور وجود یارانی است که اهداف حکومت آرمانی موعود را محقّق سازند. در روایتی از امام علی علیه السلام فرمودند:« أَفْلَحَ مَنْ نَهَضَ بِجَنَاح‏ [1] رستگار شد آن کس که با یاران به پاخاست‏». شرط وجود یاران امام زمان علیه السلام هم از بُعد کمیّت مهم است و هم از نظر کیفیّت! باید ابتدا نظری به انواع یاران امام زمان علیه السلام بیاندازیم.

انواع یاران امام زمان علیه السلام
یاران قیام جهانی موعود آخر الزمان حضرت مهدی علیه السلام به سه دسته تقسیم می‌شوند: 

"اسماعیل" قرآن؛ الگوی جوان منتظر!

دین یعنی برنامه و الگوی هدایت و سعادت در دنیا و آخرت. جوانی! ناب‌ترین دوران زندگی انسان است. یکی از الگوهای شایسته جوان که در قرآن کریم از آن یاد شده است حضرت اسماعیل علیه السلام است. در دوران نوجوانی و طراوت اتّفاقی عجیب برای او روی می‌دهد که نمونه کاملی از بروز خصوصیّات یک جوان الگو و طراز است. این خصوصیّات در دوران غیبت  و عصر انتظار ظهور امام زمان علیه السلام باید در جوان منتظر رشد یابد. به عبارت بهتر! من به عنوان یک جوان که می‌گویم:" #من_منتظرم " طبق این آیات مربوط به این الگوی نمونه قرآنی باید خصوصیّات زیر را در خودم به وجود آورده و رشد دهم. 

"انتظار منفی" از نگاه امام حسین علیه السلام

انتظار حسینی
معنای انتظار بر خلاف تصوّر معروف بین مردم در دین اسلام چیزی بر خلاف سکوت و بی حرکت ماندن است بلکه انتظار را باید در حرکت امام حسین علیه السلام و انقلابی گری ایشان تصویر کرد. ایشان می‌فرمایند:« مِنَّا اثْنَا عَشَرَ مَهْدِیّاً أَوَّلُهُمْ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع وَ آخِرُهُمُ التَّاسِعُ مِنْ وُلْدِی وَ هُوَ الْقَائِمُ بِالْحَقِّ یُحْیِی اللَّهُ تَعَالَى بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها* وَ یُظْهِرُ بِهِ دِیْنَ الْحَقِّ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُون‏ [1] در بین ما، دوازده نفر مهدىّ [و هدایت شده الهى‏] وجود دارد اوّل آنها، أمیر المؤمنین علىّ بن أبى طالب علیه السّلام است و آخرین‏ نفر آنان، نهمین نفر از نسل من مى‏‌باشد و اوست قائم بالحقّ، خداوند زمین مرده را توسّط او زنده مى‏‌گرداند و دین حقّ را- على رغم میل مشرکین- بدست او بر سایر أدیان پیروزى و برترى مى‏‌دهد». 

درِگوشی! با خدا...

کنج خلوت
اعتکاف یعنی حداقل سه روز را به دور از تفکر و مواجهه با دنیا و سروصدایش، فقط به عبادت، مناجات و راز و نیاز با یگانه معبود در کنج خانه‌اش بپردازی. سؤال این است که چرا باید از دنیا دور شد و فقط عبادت کرد؟ جواب این سؤال خود به خود باعث می‌شود تا به جواب سؤال‌های دیگر نیز در مورد رابطه دنیا و آخرت و عبادت با یکدیگر دست یابیم و سرانجام به اهمیت اعتکاف پی ببریم.

دنیا یا آخرت؟
دین اسلام مخالف عزلت گزینی و رها سازی دنیاست. قرآن کریم در رابطه با استفاده از دنیا و فراموش نکردن آن می‌فرماید:« وَ ابْتَغِ فیما آتاکَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَ لا تَنْسَ نَصیبَکَ مِنَ الدُّنْیا وَ أَحْسِنْ کَما أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیْکَ وَ لا تَبْغِ الْفَسادَ فِی الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْمُفْسِدین‏ [قصص/77] و در آنچه خدا به تو داده، سراى آخرت را بطلب و بهره‏‌ات را از دنیا فراموش مکن و همان‏گونه که خدا به تو نیکى کرده نیکى کن و هرگز در زمین در جستجوى فساد مباش، که خدا مفسدان را دوست ندارد!» طبق آیه فوق می‌توانیم درک درستی از نگاه اسلام به دو مقوله دنیا و آخرت به دست آوریم.

 

شهر علم

همه معصومین علیهم السلام نمونه انسان کامل هستند. در بین ایشان حضرت علی علیه السلام به واسطه خصوصیات ویژه‌ای که دارا هستند مقام برجسته‌ای دارند.

خصوصیّات شخصی

1- تولّد در بیت الله الحرام
خانه کعبه اولین جایگاه عبادت است. قرآن کریم در این مورد می‌فرماید:« إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذی بِبَکَّةَ مُبارَکاً وَ هُدىً لِلْعالَمین‏ [ آل‌عمران/96] نخستین خانه‏‌اى که براى مردم (و نیایش خداوند) قرار داده شد، همان است که در سرزمین مکّه است، که پر برکت، و مایه هدایت جهانیان است».تاریخ و منابع اسلامى هم به ما مى‏‌گوید که خانه کعبه به دست حضرت آدم علیه السلام ساخته شد و سپس در طوفان نوح آسیب دید و به وسیله ابراهیم خلیل تجدید بنا شد.[1] حضرت علی علیه السلام به عنوان تنها شخصی است که در داخل کعبه متولد شده است. این به تنهایی خود فضیلتی بزرگ است. 

سایه‌ای بالای سر

واژه‌ای به نام پدر
جایگاه خانواده در اجتماع و تأثیر آن بر سلامت، بالندگی و رشد آن همچون دُرّی گرانبهاست که در صورت غفلت از سلامتش و اهمّیت ندادن به آن باید منتظر آسیب‌های مهلک فردی و اجتماعی آن باشیم. در این میان نقش پدر به عنوان اولین مسئول خانواده بسیار حائز اهمیّت است.

جایگاه پدر در اسلام
قرآن کریم به خوبی این جایگاه را گاهی به عنوان والدین(در مقابل فرزندان) و گاهی به عنوان مرد( در مقابل همسر) مشخص کرده است. در اهمیت جایگاه والدین در قرآن همین بس که احسان به آن‌ها را بعد از توحید سفارش کرده است مثل اینکه فرموده است:« وَ إِذْ أَخَذْنا میثاقَ بَنی‏ إِسْرائیلَ لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْسانا [بقره/83] و (به یاد آورید) زمانى را که از بنى اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند یگانه را پرستش نکنید و به پدر و مادر... نیکى کنید».
نیکی و احسان به پدر بسیار مهم و با ارزش است امّا؛ مهمترین نیکی‌ها، ادای حقی است که نسبت به آن‌ها بر دوش فرزند است. حال باید دانست که حق پدر بر فرزند چیست؟ همین سؤال از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله پرسیده شد و ایشان فرمودند:« لا یُسَمِّیهِ باسمِهِ ، و لا یَمشی بَینَ یَدَیهِ ، و لا یَجلِسُ قَبلَهُ ، و لا یَستَسِبُّ لَه [1] او را به اسم صدا نزند، جلوتر از او راه نرود، پیش از او ننشیند و برایش دشنام نخرد». این‌ها نمونه‌هایی از احترام گذاشتن به پدر است. پس طبق این روایت احترام به پدر مصادیق مختلفی دارد. حال به مصادیق ذکر شده در این روایت می‌پردازیم. 

امام باقر علیه السلام؛ اخلاق در القاب

امام محمّد باقر علیه السلام نیز همانند تمامی اهل بیت علیهم السلام انسانی کامل و معصوم و حجّت الهی است که صحبت درباره ایشان همانند برداشتن کاسه‌ای آب از دریایی بیکران فضیلت است. با نگاهی با القاب امام پنجم شیعیان حضرت اباجعفر محمّدبن‌ علیّ‌بن‌ الحسین (علیهم السلام) از نگاه آیات و روایات به بررسی گذرای شخصیّت ایشان می‌پردازیم امید آنکه ما نیز لیاقت و توفیق مشایعت ایشان را داشته باشیم؛ ان ‌شاء الله!

اَمین
امانتداری یکی از خصال شایسته انسانی است که هم قرآن کریم و هم اهل بیت عصمت و طهارت بر آن تأکید دارند. قرآن کریم می‌فرماید:« إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى‏ أَهْلِها [نساء/۵۸] خداوند به شما فرمان مى‏دهد که امانت‌ها را به صاحبانش بدهید.» همچنین امام صادق علیه السلام می‌فرمایند:« اتَّقُوا اللَّهَ وَ عَلَیْکُمْ بِأَدَاءِ الْأَمَانَةِ إِلَى مَنِ ائْتَمَنَکُمْ- فَلَوْ أَنَّ قَاتِلَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع ائْتَمَنَنِی عَلَى أَمَانَةٍ- لَأَدَّیْتُهَا إِلَیْهِ [۱] از خدا بترسید و بر شما باد به‏ اداء امانت به صاحبش که به‌ شما سپرده و اگر کشنده امیر مؤمنان به من امانتى سپارد البته که آن را به وى ادا کنم.» یکی از القاب امام باقر علیه السلام "امین" است. با اینکه تمامی ائمّه معصومین از هر جهت در نهایت امانتداری بوده‌اند امّا علّت شهرت امام باقر علیه السلام به لقب امانتداری چه چیزی می‌تواند باشد؟ به دلیل فضای آماده‌ای که برای بیان معارف الهی و اسلامی از گنجینة‌الأسرار دل امام باقر علیه السلام به وجود آمده بود ایشان با برپایی محافل علمی و دانشجوییِ فوق العاده در آن زمان، مطالب علمی گهربار فراوانی را که در دل داشتند بروز دادند و همگان متوجّه حقایق علمی که در وجود ایشان بود شدند. از این جهت شاید مردم آن عصر ایشان را به عنوان امانتدار علوم بی‌انتهای الهی شناختند و به این نام – امین – یعنی امانتدار حقایق و اسرار الهی نامیدند. در زیارت امین الله نیز، اهل بیت علیهم السلام را با همین لقب صدا سلام می‌دهیم و می‌خوانیم:« السّلامُ عَلیکَ یا أَمینَ اللهِ فی أرضِه ».